Wat is nepnieuws en hoe herken ik het?

Wat is nepnieuws?

Nepnieuws is misleidende informatie die als betrouwbaar nieuws wordt gepresenteerd. Nepnieuws heeft tot doel de mening van mensen over gebeurtenissen, personen en feiten te veranderen. Veel nepnieuwsverhalen gaan snel viraal omdat ze erg sensatiebelust zijn.

Het is een fluitje van een cent om selectief een paar feiten uit een verhaal te lichten en daaromheen een emotioneel verhaal te breien. Geëmotioneerde lezers delen dat verhaal vervolgens zonder de bron te controleren. De auteurs van nepnieuws spelen bewust in op de emoties die ze met hun verhaal oproepen, om mensen aan te moedigen het verhaal in een opwelling te delen en erover te praten.

Voorbeelden van nepnieuws

U kunt nepnieuws leren herkennen door uzelf vertrouwd te maken met voorbeelden van nepnieuwsverhalen. Sommige daarvan zijn onschuldig, terwijl andere gericht zijn op het verspreiden van schadelijke samenzweringstheorieën. 

Hier passeren enkele veelvoorkomende soorten nepnieuws de revue zodat u ze makkelijker kunt herkennen.

Deepfakes

Bij de nieuwste soort nepnieuws, deepfakes, wordt iemands gezicht of hoofd op het lichaam van iemand anders geprojecteerd in een video-opname. Met deze techniek is het mogelijk om van iedereen een video te maken en deze persoon van alles te laten doen of zeggen. De meeste deepfakes leiden tot gevoelens van afkeer. Ze vallen in de zogenaamde “uncanny valley”, een term waarmee wordt aangegeven dat er op een bepaald punt een afkeer ontstaat voor digitale video’s (of robots) naarmate ze realistischer worden.

De technologische ontwikkelingen staan echter niet stil en niemand weet hoe overtuigend deepfakes binnen een paar jaar kunnen zijn. Het is dus erg belangrijk om alles wat u op internet ziet kritisch te onderzoeken.

Clickbait

Clickbait heeft slechts één doel: zorgen dat erop wordt geklikt. Daarbij wordt werkelijk alles uit de kast gehaald om u over te halen erop te klikken. Elke website moedigt klikken aan, maar clickbait doet dit door middel van misleiding, sensatie of beide.

Deze man is een professionele zoöloog die al jaren met die leeuwen werkt.

Clickbait kan door hackers en in het kader phishing-aanvallen worden gebruikt om u ertoe te verleiden schadelijke websites te bezoeken, waardoor uw apparaten geïnfecteerd kunnen raken met malware of uw persoonsgegevens kunnen worden gestolen. 

Het is veiliger clickbait helemaal te vermijden, tenzij uw systeem wordt beschermd met een krachtig antivirusprogramma als AVG AntiVirus FREE.

Propaganda

Bij propaganda probeert de auteur de lezer op een strategische manier te overtuigen van een moeilijk houdbare politieke stelling. Omdat het zo eenvoudig is om nepnieuws de wereld in te sturen, maar het herkennen ervan beremoeilijk, is dit soort propaganda uitgegroeid tot een hoeksteen van de hedendaagse politiek.

Propaganda bevat vaak slechts een paar feiten en die feiten dienen slechts als aanloopje naar een emotioneel verhaal. Stel, een wetenschapper meldt een op zichzelf staande waarneming, maar de auteur verbindt daaraan de conclusie: “Zie je wel! Onderwerp gesloten.” Lezers laten zich overtuigen door het zelfvertrouwen van de auteur en delen het artikel zonder erbij na te denken.

Bij moderne propaganda wordt geprobeerd bestaande standpunten te bevestigen en mensen die dezelfde overtuiging zijn toegedaan tot actie aan te sporen. Dit heet het bevestigingsvooroordeel: we hebben een voorkeur voor informatie die onze overtuigingen bevestigt.

Wie propaganda wil herkennen dient zich bewust te zijn van zijn of haar eigen vooroordelen om te voorkomen dat deze tegen hem of haar worden gebruikt. Wie openstaat voor nieuwe ideeën, heeft minder moeite om nepnieuws te herkennen.

Partijdig nieuws

Sommige nieuwsmedia kiezen duidelijk partij. Dat het medialandschap politiek gekleurd is, zal niemand verbazen. Het is zo gewoon dat de vooringenomenheid in de media in kaart kan worden gebracht en in een grafiek gevangen.

Partijdig nieuws en propaganda kunnen feiten verdraaien, informatie brengen die ondeugdelijke overtuigingen in de hand werkt of speculatief commentaar geven. Het verschil tussen propaganda en partijdig nieuws wordt bepaald door de in het artikel aanwezige hoeveel desinformatie en de mate waarin de persoonlijke mening van de auteur erin is verwerkt.

Maar commentaar is lang niet het enige wat nieuws partijdig kan maken: ook het taalgebruik en de context kunnen de waarneming van de werkelijkheid ernstig verdraaien. Hier is een voorbeeld over de orkaan Katrina:

De manier waarop het verhaal wordt vertelt, beïnvloedt hoe de lezers het verhaal waarnemen. (bron: AP, AFP)

De woorden plunderen en gevonden vertellen een totaal ander verhaal. Wat doet u met verhalen waarin dergelijke technieken zijn toegepast?

Vertrouw op betrouwbare nieuwsmedia. Betrouwbare nieuwsmedia doen evenwichtig verslag van de feiten, zeker als geheel genomen. Maar ook bij tal van betrouwbare media werken bevooroordeelde auteurs. Laat uw waakzaamheid niet verslappen.

Wees sceptisch over alles wat u op sociale media ziet. Populaire tweets of threads geven inzicht in hoe anderen tot hun mening zijn gekomen, maar vermijd “echokamers” of groepen met een vooropgestelde ideologische voorkeur. Facebook-groepen zijn erg gevoelig voor het ontstaan van dergelijk echokamers.

Slechte journalistiek

Soms is er geen sprake van kwaad opzet, maar heeft de journalist zijn werk gewoon niet goed gedaan. Soms worden de feiten onjuist weergegeven, wordt iemand verkeerd geciteerd of worden gegevens verkeerd uitgelegd. Daardoor worden er conclusies getrokken op basis van onjuiste informatie.

Voorbeeld:

onjuiste interpretatie van gegevens leidt tot onjuiste conclusies.

Dit is technisch juist, maar ook ongelooflijk misleidend. Het is waar dat op slechts 6% van de overlijdensakten COVID-19 als doodsoorzaak wordt genoemd, maar dit komt doordat op de overlijdensakte alleen de directe doodsoorzaak is vermeld. In werkelijkheid zijn al die mensen aan de gevolgen van COVID-19 overleden, hetzij rechtstreeks als gevolg van de ziekte hetzij onrechtstreeks als gevolg van aanverwante complicaties.

De oplossing ligt voor de hand: vertrouw nooit op één bron. Een slecht geschreven artikel kan er ook op duiden dat de website niet deugt en vol staat met advertenties die zijn vergeven van de malware (malvertenties). (Uiteraard kunnen ook legitieme websites ten prooi vallen aan malvertentiecampagnes.)

Als u een website met besmette advertenties bezoekt, kan uw systeem besmet raken zodra u op de pagina terechtkomt. Gelukkig kunt u dergelijke aanvallen voorkomen met AVG AntiVirus Free. Het ingebouwde Nepwebsiteschild voorkomt dat u per ongeluk een frauduleuze website bezoekt. Bovendien controleert Webschild bestanden op de aanwezigheid van verborgen malware voordat ze op uw computer worden gedownload.

Hoe u nepnieuws kunt herkennen

Nepnieuws herkennen heeft alles te maken met het ontwikkelen van goede kritische vaardigheden.

Probeer een verhaal vanuit verschillende gezichtspunten te benaderen. Op die manier leert u nepnieuws snel herkennen.

U zult al gauw merken dat het herkennen van nepnieuws niet moeilijk is. De meeste van deze tips kosten niet meer dan een paar minuten van uw tijd. Op die manier is het vermijden van nepnieuws kinderspel.

Pas de volgende keer wanneer u een verdacht nieuwsbericht ziet de volgende tips toe uit onze controlelijst voor nepnieuws:

Controleer de bron

Op welke website staat dit nieuws? Websites met nepnieuws proberen u om de tuin te leiden door legitieme nieuwsmedia te imiteren. Wie even verder kijkt op de site, ziet al snel of het om een betrouwbare site gaat of niet.

U kunt ook controleren of het nieuws betrouwbaar is door te zoeken naar de naam van de bron in combinatie met het woord “betrouwbaar”.

Een snelle zoekopdracht in Google maakt duidelijk dat een site als OANN (One America News Network) van extreemrechtse gezindte is.

U kunt zich zo een indruk vormen van wat anderen over de bron zeggen en uitvinden of de bron op de een of andere manier partijdig is.

Kijk of andere media hetzelfde onderwerp behandelen

Zoek naar andere artikelen over hetzelfde onderwerp. Als alle koppelingen steeds naar dezelfde nieuwsbron verwijzen, is het nieuws niet geloofwaardig. Zo eenvoudig is het.

Kijk verder dan de kop

Lees het hele verhaal. Sommige journalisten komen pas verderop in het artikel met de belangrijkste informatie. Soms maakt een onbeduidend feit duidelijk op welke manier de kop van het artikel het hele verhaal verdraait.

Lees dit Britse artikel over een voorval waarbij de IJslandse zangeres Björk een verslaggever aanviel. In een commentaar werd erop gewezen dat de journalist pas aan het eind van het artikel de toedracht van het voorval beschrijft, om zijn verhaal sensationeler te maken.

Een sensationele kop kan ervoor zorgen dat de lezers een verhaal verkeerd interpreteren...

...tenzij de lezer ver genoeg leest om informatie over de context te krijgen.

Onderzoek wie de auteur is

Het werk en de socialemedia-accounts van een auteur geven vaak al een indruk van zijn of haar voor- en afkeuren. Bekijk de activiteiten van de auteur op internet om te beoordelen of de journalist een eerlijk verslag van de gebeurtenis geeft of dat het verhaal als nepnieuws moet worden beschouwd.

Onderzoek de ondersteunende bronnen en gegevens

Een artikel dat het lezen waard is, bevat veel bronverwijzingen. Een artikel zonder bronverwijzingen moet als een opiniestuk worden beschouwd. Als er verwijzingen zijn, controleert u die. Het is mogelijk dat de bron een onbetrouwbare nieuwswebsite is.

Kijk naar de datum van het artikel

In een discussie over een actueel onderwerp duikt soms een artikel of video van maanden geleden op, waarbij het de vraag is of dat artikel of die video nog relevant is. Oudere verhalen kunnen nog steeds verontrustend zijn, maar kunnen niet meer dienen als bewijsmateriaal voor een actueel probleem.

Controleer of het niet om een grap gaat.

The Onion en The Daily Mash zijn satirische nieuwssites. Artikelen van deze websites hebben vaak betrekking op echte gebeurtenissen, maar een blik op de overige artikelen maakt al snel duidelijk dat het bij deze websites voor de volle honderd procent om satire gaat.

Een duidelijk voorbeeld van satire gepubliceerd door The Onion.

Volg uw gevoel

Als iets niet lijkt te kloppen, zit het er dik in dat het inderdaad niet klopt. Niemand heeft een voorsprong bij het herkennen van nepnieuws en velen onder ons trappen er nog regelmatig in. Wees sceptisch bij onlinemedia. Sommige koppen zijn overduidelijk bedoeld om een reactie uit te lokken bij de lezer .

Wanneer is nepnieuws ontstaan?

De term nepnieuws bestaat al sinds het begin van de 20^e eeuw, maar wordt pas sinds de Amerikaanse verkiezingen in 2016 veelvuldig gebruikt. 

Rond die tijd constateerde Buzzfeed dat nepnieuwsverhalen op Facebook vaker werden bekeken dan echt nieuws. Honderden tieners in Macedonië schreven sensatieverhalen om op Facebook meer advertentie-inkomsten te genereren. In de nieuwsmedia werden deze op geld beluste artikelen “nepnieuws” genoemd. 

Heel even ging het alleen daarom: artikelen met extreme koppen, alleen bedoeld om zoveel mogelijk klikken te genereren. Maar al snel groeiden nepartikelen uit tot een invloedrijke factor in de wereldpolitiek.

De opmars van nepnieuws

Het begon helemaal mis te gaan toen Donald Trump de term begon te gebruiken voor alles wat hem niet aanstond. Zijn volgers vatten dit letterlijk op en dachten dat Trump actief werd tegengewerkt door het politieke establishment en door de grote nieuwsmedia.

Het vertrouwen van het publiek in de media kelderde. Net als een virale hashtag werd het verschijnsel al snel onbeheersbaar. Tegenwoordig gebruiken politici en verslaggevers de term nepnieuws vaak voor artikelen die gericht zijn op het behalen van politiek of financieel gewin.

Waarom gaat nepnieuws viraal?

Nepnieuwsverhalen gaan viraal omdat mensen worden aangetrokken door sensationele koppen. We zien onze mening graag bevestigd en geven uitdrukking aan onze mening door verhalen te delen voordat we de betrouwbaarheid ervan hebben gecontroleerd. Met de komst van sociale media gaan nepnieuwsverhalen zeer snel viraal.

Veel bronnen van nepnieuws hebben uitsluitend belang bij het aantal klikken dat ze genereren. Daarom publiceren ze verhalen die inspelen op de overtuigingen en vooroordelen van hun publiek. Hoewel nepnieuws dat viraal gaat vaak nadelige gevolgen heeft in de echte wereld, hebben de mensen achter deze media meestal alleen aandacht voor de eigen portemonnee.

Wat zijn de belangrijkste bronnen van nepnieuws?

Nepnieuwssites hebben tot doel advertentie-inkomsten te genereren en zijn wijdverbreid. Dergelijke sites zien er precies zo uit als echte nieuwssites, maar de inhoud bestaat grotendeels uit clickbait en propaganda. Bots op sociale media helpen bij het verspreiden van deze verhalen en legitimeren zodoende het gedachtegoed door middel van herhaling. Anderzijds worden betrouwbare nieuwsmedia door politieke leiders en anderen vaak beschuldigd van het verspreiden van nepnieuws, omdat ze het niet eens zijn met de journalistieke inhoud.

Hoewel de makers van nepnieuws niet alleen worden gedreven door politieke motieven, is nepnieuws zeer populair in het huidige gepolariseerde politieke klimaat. Het is van belang dat u nieuwsverhalen altijd controleert voordat u ze met anderen deelt.

Bescherm u tegen gevaarlijke websites die nepnieuws verspreiden

Onveilige websites die het niet zo nauw nemen met de waarheid hebben waarschijnlijk ook geen boodschap aan uw privacy. Een website die schimmige methoden gebruikt om geld te verdienen, zal niet aarzelen om uw creditcardgegevens en andere persoonlijke gegevens te stelen. Dergelijke websites plaatsen advertenties op hun pagina’s die verborgen programmacode bevatten waarmee malware op uw computer wordt gedownload - alsof dit onderdeel was van hun verdienmodel. 

Aan de hand van deze tips kunt u zich tegen nepnieuws beschermen. Uiteraard maakt iedereen fouten en daarom is het verstandig om de afweer van uw computer te versterken met goede antivirussoftware. 

AVG AntiVirus FREE is zo ontworpen dat de laatste ontwikkelingen op het gebied van internetbeveiliging moeiteloos kan bijbenen. U kunt ervan op aan dat de software u waarschuwt voor alle gevaren waarmee u op internet te maken krijgt. Probeer de software nu gratis uit.